Archiwum Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka w Krakowie
ul. Bobrzyńskiego 10, 30-348 Kraków

tel. 12 252 35 60 (w godzinach pracy)

e-mail archiwum.baziaka@upjp2.edu.pl

Prosimy o przesyłanie pytań i wniosków drogą korespondencji elektroniczej.

Istnieje możliwość samodzielnego skorzystania z zasobu mikrofilmów w czytelni archiwum UPJPII, za uprzednią telefoniczną rezerwacją terminu.

Inwentarz ksiąg metrykalnych Archiwum Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka – 2019

Archiwum Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka w Krakowie w latach 2017–2019 brało udział w projekcie Sakralne Dziedzictwo Małopolski realizowanym przez Pracownię Inwentaryzacji i Digitalizacji Zabytków Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II. W ramach projektu została opracowana oraz zdigitalizowana część zasobu Archiwum, między innymi korespondencja arcybiskupa Józefa Bilczewskiego, księgi protokołu podawczego, akta Zarządu Dóbr Stołowych oraz 3 księgi konsystorskie. Prace nad digitalizacją kolejnych jednostek archiwalnych są kontynuowane w ramach projektu Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej.

ARCHIDIECEZJA LWOWSKA (RYS HISTORYCZNY)

W 1375 roku papież Grzegorz XI bullą Debitum pastoralis officii utworzył metropolię w Haliczu, w skład której wchodziła archidiecezja halicka oraz biskupstwa w Przemyślu, Włodzimierzu i Chełmie. W 1412 roku na mocy bulli In eminenti specula antypapieża Jana XXIII stolica archidiecezji została przeniesiona z Halicza do Lwowa. 23 XI 1429 Władysław Jagiełło ufundował we Lwowie Kapitułę Metropolitalną. Uposażenie archidiecezji stanowiły dobra ziemskie zorganizowane w cztery klucze: dunajowski, kąkolnicki, kozłowski i obroszyński. Na początku XIX wieku dobra stołowe obejmowały 44 wsie.

Archidiecezją zarządzało 38 ordynariuszy i 3 administratorów apostolskich. Oprócz Kapituły Metropolitalnej powstały kapituły kolegiackie: przy kościele Matki Bożej Śnieżnej we Lwowie oraz w Stanisławowie i w Żółkwi. Granice archidiecezji ulegały wielokrotnym zmianom; w okresie międzywojennym obejmowały trzy województwa: lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie. Zmiany dotyczyły także podziału administracyjnego. Pod koniec XVI wieku było 7 dekanatów i 127 parafii. W 1819 roku archidiecezja podzielona była na 16 dekanatów i 189 parafii. Czasowo utworzono również archidiakonaty (lwowski, halicki, żółkiewski).  W latach 1786-1925 do archidiecezji lwowskiej należała Bukowina.

Rozbudowa sieci parafialnej nastąpiła za pontyfikatu abpa Józefa Bilczewskiego (1900–1923). Hierarcha erygował 21 parafii i 96 ekspozytur; do użytku wiernych oddano 328 kościołów i kaplic. W 1939 roku funkcjonowało 28 dekanatów, 412 parafii, 754 księży diecezjalnych i 249 zakonnych, 582 zakonników, 2458 zakonnic oraz ponad milion wiernych. 

Okres II wojny światowej oraz włączenie Kresów II Rzeczypospolitej do Związku Radzieckiego spowodowały zagładę struktur administracyjno-prawnych archidiecezji oraz działających w niej instytucji. W latach 1945–1946 większość duchownych i wiernych archidiecezji opuściła jej granice udając się na tzw. Ziemie Odzyskane. Ze Lwowa wyjechał również rządca archidiecezji abp Eugeniusz Baziak. Ewakuowane Seminarium Duchowne przeniesiono do Kalwarii Zebrzydowskiej. Po drugiej wojnie światowej w granicach Polski znalazła się część dawnej archidiecezji lwowskiej, która nosiła nazwę Administratury Apostolskiej w Lubaczowie.

Kilkunastu kapłanów pozostało jednak na miejscu sprawując posługę duszpasterską we Lwowie i na prowincji oraz doświadczając represji ze strony władz sowieckich. Dopiero w latach 80. XX stulecia życie religijne zaczęło się stopniowo odradzać. W 1989 roku na terenie archidiecezji lwowskiej funkcjonowało około 60 czynnych świątyń, w których pracowało kilkudziesięciu duchownych. Struktury archidiecezjalne odrodziły się w 1991 roku, uregulowano jej granice, powołano kościelne instytucje, a dotychczasowy administrator w Lubaczowie abp Marian Jaworski odbył ingres do katedry lwowskiej.

Obecnie archidiecezja lwowska obejmuje obwód lwowski, iwanofrankiwski, tarnopolski i czerniowiecki. Podzielona jest na 12 dekanatów i 271 parafii, w których pracuje około 150 duchownych diecezjalnych i zakonnych. Liczbę wiernych szacuje się na około 150 tys. osób.

DZIEJE ARCHIWUM

W okresie międzywojennym Archiwum Archidiecezjalne obrządku łacińskiego we Lwowie znajdowało się w pałacu arcybiskupim przy ul. Czarnieckiego 32. W latach 1930–1931 zasób archiwalny uporządkował dr Stanisław Zajączkowski. Podzielił go na cztery działy: 1. akta konsystorskie, 2. akta parafialne, 3. akta zarządu dóbr arcybiskupich, 4. archiwalia obce. Archiwum tworzyło: 140 dokumentów pergaminowych, 1414 ksiąg oraz 584 fascykuły akt. Archiwum dysponowało bogatą kolekcją archiwaliów różnych kategorii, ilustrującą działalność kościelnych instytucji, metropolitów lwowskich, duchowieństwa oraz parafii w okresie XIV-XX stulecia. Rozpoczęto także projekt gromadzenia materiałów archiwalnych przechowywanych w archiwach parafialnych. Proboszczów zobligowano do przekazania dokumentów powstałych przed 1800 rokiem oraz ksiąg metrykalnych sprzed 1784 roku. Projekt nie został jednak w pełni zrealizowany, gdyż nie wszystkie urzędy parafialne wywiązały się z nałożonego na nie obowiązku. Nie doszedł do skutku także plan połączenia Archiwum Archidiecezjalnego i Archiwum Kapituły Metropolitalnej w jedną instytucję i zatrudnienia etatowego archiwisty.

W okresie II wojny światowej zasób Archiwum Archidiecezjalnego uległ częściowemu zniszczeniu i rozproszeniu. W 1939 roku na polecenia abpa Bolesława Twardowskiego spalono akta personalne duchowieństwa lwowskiej archidiecezji obawiając się represji władz sowieckich wobec duchownych.  W grudniu 1939 roku zasób Archiwum Archidiecezjalnego władze sowieckie skonfiskowały i wcieliły w struktury archiwów sowieckich. Sytuacja uległa zmianie po zajęciu Lwowa przez Niemców w 1941 roku. Władze archidiecezji wystąpiły wówczas o zwrot materiałów archiwalnych i uzyskały zgodę. Okazało się jednak, że akta zwrócono w uszczuplonym stanie.

Włączenie obszaru archidiecezji lwowskiej do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej zmieniło diametralnie położenie Kościoła rzymskokatolickiego. Jesienią 1945 roku abp Eugeniusz Baziak mianował ks. Kazimierza Gumola referentem Kurii Metropolitalnej ds. ewakuacji. Duchowny podejmował starania o uzyskanie zgody władz sowieckich na transport archiwaliów w granice powojennej Polski. Po uzyskaniu stosowych zezwoleń 13 czerwca 1946 roku pociąg wyruszył ze Lwowa. Uratowany zasób Archiwum Archidiecezjalnego stanowił najobszerniejszą kolekcję źródeł archiwalnych kościelnej proweniencji ewakuowaną do Polski po zakończeniu II wojny światowej ze Związku Radzieckiego.

Przywiezione ze Lwowa materiały archiwalne i biblioteczne rozlokowano w klasztorze karmelitów trzewiczkowych w Krakowie, w podziemiach plebanii parafii pw. Serca Pana Jezusa w Tarnowie oraz w klasztorze bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. W 1956 roku z inicjatywy abpa Eugeniusza Baziaka i ks. prof. Mariana Rechowicza archiwalia zdeponowano w Ośrodku Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie. Tam dokonano wstępnego opracowania zbiorów oraz wykonano mikrofilmy części zasobu. Podczas prac porządkowych zauważono znaczące braki w zasobie w porównaniu ze stanem sprzed 1939 roku, m.in. zdekompletowaniu uległ zespół dyplomów pergaminowych i ksiąg metrykalnych. Wojna, ciągłe zmiany miejsca i niewłaściwe przechowywanie akt spowodowały znaczne ubytki i rozproszenie materiałów archiwalnych. W roku 1979 archiwalia przewieziono do Lubaczowa i umieszczono w Kurii Archidiecezjalnej. Prowadzono też dalsze prace mające na celu uporządkowanie archiwum. Zajmowali się tym: ks. Stefan Weretczuk, ks. Mikołaj Owsiński i ks. Mariusz Leszczyński. W latach 1995–2012 archiwum znajdowało się w Krakowie przy ul. Kanoniczej 13. Opiekę nad zbiorami sprawował ks. dr Józef Wołczański (1995-2000), a następnie s. mgr Dacja Szymańska CSJ (2000–2012). Zgodnie z umową z 19 III 2012 roku zawartą między metropolitą lwowskim obrządku łacińskiego abp. Mieczysławem Mokrzyckim a rektorem Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie ks. prof. dr hab. Władysławem Zuziakiem zasób archiwum złożono na zasadzie depozytu w murach wspomnianej uczelni. Od 2017 roku Archiwum uczestniczy w projekcie Sakralne Dziedzictwo Małopolski, którego celem jest digitalizacja i udostępnienie w wersji cyfrowej najcenniejszych źródeł archiwalnych.

ZASÓB

I. Archiwum Konsystorskie

1. Księgi konsystorskie; 2. Akta konsystorskie; 3. Protokolony konsystorza/kurii; 4. Indeksy konsystorza/kurii; 5. Akta szkolne

II. Księgi metrykalne (XVI–XX w.)

III. Akta wizytacyjne (XVI–XIX w.)

IV. Akta parafialne (XVII–XX w.)

V. Archiwum Zarządu Dóbr Stołowych (XVIII–XX w.)

VI. Archiwum Seminarium Duchownego we Lwowie i Kalwarii Zebrzydowskiej (XVIII–XX w.)

VII. Archiwum Instytutu Ubogich (XIX–XX w.)

VIII. Akta personalne duchowieństwa archidiecezji lwowskiej (XX w.)

IX. Spuścizny duchownych archidiecezji lwowskiej (XIX–XX w.), m.in. Henryka Badeniego, Michała Banacha, Eugeniusza Baziaka, Stanisława Bizunia, Wincentego Czajkowskiego, Adama Gerstmanna, Kazimierza Gumola, Seweryna Morawskiego, Mariana Rechowicza, Michała Rękasa, Władysława Rubina, Stanisława Szurka, Bolesława Twardowskiego, Stanisława Wawszczaka, Tadeusza Wojciechowskiego, Franciszka Zachariasiewicza

X. Spuścizna abpa Józefa Bilczewskiego (1860–1923)

XI. Spuścizna ks. prof. Teofila Długosza (1887–1971)

XII. Archiwum Sądu Kościelnego (XIX–XX w.)

XIII. Akta Kapituły Metropolitalnej we Lwowie (XVIII–XX w.)

XIV. Akta zakonów i zgromadzeń zakonnych (XVII–XX w.), m.in. benedyktynek, bernardynów, braci szkolnych, brygidek, dominikanek, dominikanów, felicjanek, franciszkanek rodziny Maryi, franciszkanów konwentualnych, jezuitów, józefitek, kapucynów, karmelitanek, karmelitów, michalitów, nazaretanek, niepokalanek, oblatów, reformatów, sakramentek, sercanek, sióstr opatrzności Bożej, służebniczek dębickich, szarytek, trynitarzy, urszulanek

Archiwum posiada również zachowaną fragmentarycznie bibliotekę Seminarium Duchownego we Lwowie (XVIII–XX w.) oraz księgozbiór podręczny dotyczący dziejów archidiecezji lwowskiej.

Pomoce archiwalne

1. Katalog mikrofilmów ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, oprac. J. Kania, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 1985, t. 51, s. 5–104
2. Zajączkowski S., Archiwum Archidiecezjalne obrządku łacińskiego we Lwowie, Lwów 1932
3. Zajączkowski S., Inwentarz Archiwum Archidiecezjalnego ob. łac. we Lwowie, Lwów 1930/1931 (mps)
4. Inwentarz mikrofilmów ksiąg metrykalnych (mps)
5. Inwentarz akt wizytacyjnych (mps)
6. Inwentarz akt parafialnych (mps)

Literatura przedmiotu

1. Archiwa Kościoła katolickiego w Polsce. Informator, oprac. M. Dębowska, Kielce 2002
2. Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie. Przewodnik po zasobie archiwalnym, oprac. A. Krochmal, Warszawa 2005
3. Dokumenty Kościoła rzymskokatolickiego archidiecezji lwowskiej w zasobach Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie. Inwentarze, oprac. J. Wołczański, Kraków 2007; Lwów – Kraków 2012²
4. Каталог пергаментних документів Центрального державного історичного архіву УРСР у Львові 1233–1799, ред. О. А. Купчинський, Е. Й. Ружицький, Київ 1972
5. Krętosz J., Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego w okresie józefinizmu (1772–1815), Katowice 1996
6. Krętosz J., Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV wieku do 1772 roku, Lublin 1986
7. Księgi metrykalne i stanu cywilnego w archiwach państwowych w Polsce. Informator, oprac. A. Laszuk, Warszawa 2003
8. Leszczyński M., Archiwum archidiecezji w Lubaczowie, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1986, t. 53, s. 57–66
9. Lewandowska D., Księgi metrykalne z Archiwum Archidiecezjalnego we Lwowie w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych, „Miscellanea Historico-Archivistica” 2000, t. 11, s. 69–80
10. Modzelewska B., Osadczy W., Lwowska archidiecezja katolicka, w: Encyklopedia Katolicka, t. 11, red. E. Ziemann, Lublin 2006, kol. 269–285
11. Szurek S., Archiwa archidiecezji lwowskiej ob. łac., „Collectanea Theologica” 1934, nr 15, s. 367–374
12. Wybrane materiały archiwalne do historii Kościoła rzymskokatolickiego w zasobie Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie. Inwentarze zespołów archiwalnych (XIV–XX wiek), t. 1, oprac. T. Krzyżowski, Lwów – Kraków 2016
13. Zajączkowski S., Archiwum Kapituły Łacińskiej we Lwowie, Lwów 1923