Eximiae devotionis affectus… tymi słowami papież Bonifacy IX rozpoczął swoją bullę z 11 stycznia 1397 roku, a także historię naszej uczelni. Dokument ten stanowił pozytywną odpowiedź na prośbę króla Władysława Jagiełły oraz jego małżonki królowej Jadwigi, którzy pragnęli utworzenia Wydziału Teologicznego przy Uniwersytecie Krakowskim. Podniosły charakter tej decyzji podkreślony został w zdaniach kończących dokument: „Żadnemu człowiekowi nie wolno tej karty Naszego rozporządzenia, postanowienia i nadania złamać, albo z zuchwałym uporem jej się sprzeciwiać. Gdyby zaś ktoś się na to odważył, niech wie, że działa przeciwko Wszechmogącemu Bogu i świętym Jego Apostołom Piotrowi i Pawłowi”. Wyjątkowa pozycja Wydziału Teologicznego i jego elitarny charakter został zaakcentowany raz jeszcze – trzy lata później – 26 lipca 1400 roku. Wtedy to wydany został akt fundacyjny odnowionego Uniwersytetu Krakowskiego, który na pierwszym miejscu wymienił właśnie Wydział Teologiczny.

Zgodnie z zamysłem królowej Jadwigi, króla Władysława i papieża Bonifacego Wydział przez setki lat rozwijał swoich wychowanków w mądrości, wierze i patriotyzmie. Na przestrzeni lat 1400–1939 profesorowie Wydziału włączyli się aktywnie w dzieło chrystianizacji Litwy, dzięki ich wystąpieniom na soborach w Konstancji i Bazylei Wydział zdobył sławę i rozgłos nie tylko w Polsce, lecz także poza jej granicami, co sprawiło, że rektorzy krakowskiej uczelni wywodzili się przede wszystkim z grona teologów, dla przykładu można przywołać nazwiska chociażby jak choćby świętego biskupa Józefa Sebastiana Pelczara czy księdza Konstantego Michalskiego CM. Później, po przetrwaniu okresu rozbiorów i odzyskaniu przez naród niepodległości w 1918 roku, Wydział mogący się poszczycić wybitnymi profesorami i największą w Polsce liczbą studentów, był jednym z głównych ośrodków polskiej myśli teologicznej i pomógł w procesie odbudowy Polski niepodległej, a wychowankowie tego Wydziału znajdowali się wśród kadry naukowej niemal wszystkich polskich wydziałów teologicznych i wielu seminariów duchownych.

Ten ponad pięćsetletni okres cierpliwego, spokojnego budowania Wydziału został brutalnie przerwany. Ten czas próby został sprowadzony na Wydział w wieku XX, czyli czasie w którym dwie władze – jedna po drugiej – nie bały się „działania przeciwko Wszechmogącemu Bogu i świętym Jego Apostołom Piotrowi i Pawłowi”. Pierwszym przejawem takiej działalności była akcja, która przeszła do historii pod kryptonimem „Sonderaktion Krakau”: „6 listopada 1939 roku w Collegium Novum, w sali 66 zebrali się profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego, aby wysłuchać zapowiedzianego na ten dzień, na godzinę 12.00 wykładu SS-Obersturmbannführera Bruno Müllera pt. Stosunek Rzeszy Niemieckiej i narodowego socjalizmu do nauki i uniwersytetów. Po zebraniu się profesorów gmach otoczono kordonem SS, gestapo i policji, a B. Müller oznajmił zgromadzonym, że są aresztowani. W tym dniu w gmachu Collegium Novum aresztowano łącznie 183 osoby”. Wśród tych 183 zatrzymanych była również grupa profesorów Wydziału Teologicznego. W następnych latach wojny kolejni profesorowie Wydziału byli zatrzymywani i więzieni przez hitlerowców w obozach koncentracyjnych. Jednakże pomimo licznych represji i strat personalnych spowodowanych przez działalność okupanta, niestrudzenie prowadzono tajne nauczanie, by wśród młodzieży narodu polskiego nie zginęła pamięć, wiara i patriotyzm.

W latach powojennych, pomimo godnej podziwu postawy profesorów Wydziału, spotkał się on z kolejnymi represjami ze strony władzy – tym razem komunistycznej. Uchwała Rady Ministrów nr 594 z 11 sierpnia 1954 roku, w paragrafie pierwszym postanowiła, iż: „Z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie wyodrębnia się Wydział Teologii Katolickiej, który (…) będzie kontynuował swą działalność w ramach Akademii Teologicznej w Warszawie”. Wywołało to olbrzymi sprzeciw Stolicy Apostolskiej, która na łamach „L’Osservatore Romano” otwarcie krytykowała rzeczoną uchwałę. Sprzeciw wyrażali także sami profesorowie Wydziału, którzy chcieli w Krakowie pozostać i kontynuować piękną tradycję Wydziału. W wyniku tych sprzeciwów i pomimo represji Urzędu Bezpieczeństwa Wydział faktycznie pozostał w Krakowie, chociaż zmuszony był ograniczyć swoją działalność jedynie do kształcenia kleryków, przygotowujących się do przyjęcia sakramentu świeceń kapłańskich. Ten stan istnienia Wydziału potwierdziła Stolica Apostolska Dekretem Kongregacji Seminariów i Studiów Uniwersyteckich z 16 grudnia 1959 roku, w którym ponad wszelką wątpliwość stwierdziła: „Wydział Teologiczny zgodnie z jego ustanowieniem i charakterem trwa pod kierownictwem jednej władzy kościelnej i na przyszłość ma się kształtować wedle praw ustanowionych przez Stolicę Apostolską”.

Ta zapowiadana w Dekrecie przyszłość Wydziału nadeszła dzięki osobie Karola Wojtyły, późniejszego papieża Jana Pawła II. To właśnie on, jako kardynał metropolita krakowski rozpoczął działania o przywrócenie Wydziału Teologicznego przez władze PRL. Z okazji sześćsetlecia urodzin królowej Jadwigi – w 1974 roku – kardynał Wojtyła skierował list otwarty do premiera rządu PRL oraz do ówczesnego papieża Pawła VI. W wyniku tych starań Wydziałowi przyznano zaszczytny tytuł Papieskiego Wydziału Teologicznego, co rozwiało wszelkie wątpliwości, jeśli chodzi o jurysdykcję nad nim. Kiedy w wyniku konklawe 16 października 1978 roku krakowski kardynał Karol Wojtyła został następcą świętego Piotra nie przestał go interesować los PWT w Krakowie. Wręcz przeciwnie – zaczął rysować się coraz ambitniejszy plan jego rozwoju. Zasygnalizowane zostało to na przykład 9 czerwca 1979 roku, kiedy na posiedzeniu Rady Papieskiego Wydziału Teologicznego, wypowiedział następujące słowa: „specjalizacja w dziedzinie historii Kościoła jest w pełni uzasadniona właśnie w Krakowie, który posiada szczególny w Polsce zasób źródeł w tej dziedzinie. I dlatego Stolica Apostolska z pewnością pójdzie na rękę staraniom zmierzającym w kierunku wyodrębnienia tej specjalizacji w Uczelni Krakowskiej. Już dawniej zostały wszczęte odnośnie poczynania, czego wyrazem było powołanie przez Papieski Wydział Teologiczny Instytutu Historii Kościoła. Moim własnym dawniejszym zamierzeniom w pełni odpowiada wyodrębnienie tej specjalizacji, podobnie jak specjalizacji filozoficznej w formie trzeciego Wydziału w obrębie Uczelni Krakowskiej. Proszę o kontynuowanie działalności w tym kierunku”.

Prawnie te plany zrealizowały się dwa lata później. W ogłoszonym 8 grudnia 1981 roku motu proprio „Beata Hedvigis”, Jan Paweł II zdecydował o powstaniu w miejsce Papieskiego Wydziału Teologicznego, Papieskiej Akademii Teologicznej, w ramach której miały działać trzy wydziały: Teologiczny, Filozoficzny i Historii Kościoła. W kilkanaście miesięcy później PAT rozpoczęła swoją działalność, mimo szykan ze strony Służby Bezpieczeństwa oraz cenzury prasowej, która aż do 1987 roku usuwała z mediów nazwę „Papieska Akademia Teologiczna”. Uczelnia zyskała uznanie państwowe dopiero 30 czerwca 1989 roku, kiedy Konferencja Episkopatu Polski podpisała z władzami PRL wynikłe z pięcioletnich negocjacji „porozumienie w sprawie uregulowania statusu wyższych uczelni papieskich oraz trybu i zakresu uznawania przez państwo stopni i tytułów naukowych nadawanych przez te uczelnie”.

Ostatnim akcentem na długiej i trudnej drodze od średniowiecznego Wydziału Teologicznego, przez Papieski Wydział Teologiczny, Papieską Akademię Teologiczną do współczesnego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II był dokument papieża Benedykta XVI ogłoszony w uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa, 19 czerwca 2009 roku. W tym dniu, jak stanowi Dekret Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej: „Przychylając się do próśb Najdostojniejszego i Najczcigodniejszego Kardynała Stanisława Dziwisza, Arcybiskupa Metropolity Krakowskiego i Wielkiego Kanclerza Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie Papież Benedykt XVI, dla uczczenia pamięci swojego znakomitego Poprzednika Sługi Bożego Jana Pawła II, postanowił Papieską Akademię Teologiczną w Krakowie podnieść do godności Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie dla rozwijania nauk kościelnych, postanawiając, aby jego organizacja w pełni i w sposób wierny odpowiadała normom kościelnym, przede wszystkim Konstytucji Apostolskiej Sapientia Christiana i dołączonym do niej Rozporządzeniom, przyznając i nadając mu prawa oraz obowiązki, które zgodnie z prawodawstwem kanonicznym przysługują uniwersytetom kościelnym prawnie erygowanym, z zachowaniem innych zasad prawnych, które powinny być przestrzegane, bez względu na jakiekolwiek przeciwne zarządzenia”. Tym samym papież Benedykt XVI umieścił Polskę w wąskim i elitarnym gronie trzydziestu krajów, które mają zaszczyt posiadać uczelnię o randze Uniwersytetu Papieskiego.

Bibliografia

I. Dokumenty

1. Akt fundacyjny Uniwersytetu Krakowskiego z 26 lipca 1400 roku.
2. Bulla Bonifacego IX, Eximiae devotionis affectus z 11 stycznia 1397 roku.
3. Dekret Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej z 19 czerwca 2009 roku.
4. Dekret Kongregacji Seminariów i Studiów Uniwersyteckich z 16 grudnia 1959 roku.
5. Motu proprio Jana Pawła II, Beata Hedvigis z 8 grudnia 1981 roku.
6. Uchwała Rady Ministrów nr 594 z 11 sierpnia 1954 roku.

II. Opracowania naukowe

1. Barcik Mieczysław, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego (1939–1954), Kraków 2001.
2. Górny Wojciech, Wokół akcji AB w Krakowie (w:) Wokół akcji AB. Represje niemieckie w pierwszych latach okupacji Gierczyńska J., Skoczek T., Warszawa 2020.
3. Kanior Marian, Wydział Teologiczny w dziejach Uniwersytetu Krakowskiego (1780–1880), Kraków 1998.
4. Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą, t. I: Materiały i studia, red. Ryszard Terlecki, Jan Szczepaniak, Kraków 2007.
5. Kościół krakowski w życiu państwa i narodu polskiego, red. Andrzej Pankowicz, Kraków 2002.
6. Kubiś Adam, Biskup Karol Wojtyła, Wikariusz Kapitulny Archidiecezji Krakowskiej a nowy etap dziejów Wydziału Teologicznego w Krakowie, (w:) „Wrocławski Przegląd Teologiczny” nr 19/1 (2001), s. 37–51.
7. Kubiś Adam, Papieski Wydział Teologiczny w Krakowie w latach 1954–1981, Kraków 2005, Seria „Studia do Dziejów Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego”, t. 18.
8. Kubiś Adam, Papieski Wydział Teologiczny w Krakowie w latach 1954–1981, Kraków 2006.
9. Kubiś Adam, Sześćset lat istnienia Wydziału Teologicznego, (w:) Jubileusz sześćsetlecia Wydziału Teologicznego w Krakowie 20 X 1996 – 20 X 1997, red. Morawa J., Postawa S., Kraków 1998, Seria „Studia do Dziejów Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego”, t. 10, s. 41–50.
10. Kubiś Adam, Z dziejów usuwania teologii/wydziałów teologicznych z uniwersytetów, (w:) „Studia Nauk Teologicznych” nr 3 (2008), s. 49–61.
11. Marecki Józef, W służbie przeszłości i nauki, Kraków 2012.
12. Markowski Mieczysław, Dzieje Wydziału Teologii Uniwersytetu Krakowskiego w latach 1397–1525, Kraków 1996.
13. Piech Stanisław, Wydział Teologiczny UJ w latach 1880–1939, Kraków 1995.
14. Złota Księga Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, red. Stanisław Piech, Kraków 2000.

III. Strony internetowe

1. vatican.com/The-Pontifical-Universities/

Opracował Sebastian Graniczkowski
student III rok lic. kierunku historia