Inauguracja działalności Polskiego Towarzystwa Naukowego – Akademia Sprawiedliwych miała miejsce 5 i 6 lipca 2024 roku, w ramach Festiwalu Kultury Pamięci „Markowa – Otwarte Drzwi”. W wydarzeniu wziął udział ks. prof. dr hab. Robert Tyrała, rektor UPJPII, pełniący funkcję wiceprezesa Zarządu Towarzystwa.

Towarzystwo zostało założone w maju 2023 roku jako obywatelski akt działalności na polu nauki, z misją wspierania kultury pamięci, opartej na dziedzictwie Markowej i Rodziny Ulmów. Jego głównym celem jest prowadzenie badań i działalności edukacyjnej dotyczącej problematyki praw człowieka, etyki społecznej, pedagogiki kultury pamięci oraz historii Holocaustu. Towarzystwo działa również na rzecz dokumentowania dziejów wsi Markowa, w której ma swoją siedzibę, stanowiąc swoisty pomnik poświęcony Sprawiedliwym z Markowej, którzy pomagali Żydom podczas II wojny światowej. Powstanie Towarzystwa jest efektem współpracy między Muzeum Polaków Ratujących Żydów a Uniwersytetem Papieskim Jana Pawła II w Krakowie, trwającej od 2022 roku. Towarzystwo nawiązuje do dziewiętnastowiecznych inicjatyw społecznych na rzecz nauki, tożsamości narodowej i muzealnictwa, pragnąc kontynuować tradycję towarzystw obywatelskich i współpracując z markowskimi muzeami. Tym samym odwołuje się do dorobku takich instytucji jak Polska Akademia Umiejętności czy Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Rektor UPJPII ks. prof. Robert Tyrała podczas inauguracyjnego spotkania wyraził wielką radość związaną z zaangażowaniem się Uniwersytetu Papieskiego w działania Polskiego Towarzystwa Naukowego – Akademia Sprawiedliwych i nadzieję, że te wspólne inicjatywy będą jeszcze intensywniej prowadzone i rozwijane.

Rektor zapytany o korzyści i możliwości rozwoju, jakie może przynieść Uniwersytetowi Papieskiemu oraz nauce akademickiej powołanie Polskiego Towarzystwa Naukowego Akademia Sprawiedliwych, powiedział: „Dla Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie powołanie Polskiego Towarzystwa Naukowego – Akademia Sprawiedliwych, które jest rezultatem współpracy pomiędzy Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej a właśnie Uniwersytetem Papieskim, to na pewno duża szansa na rozwój naszej uczelni, pozyskanie nowych obszarów do działań, ale i do badań. Tematyka związana z prawami człowieka, etyką społeczną, pedagogiką pamięci oraz historią Holocaustu, która tak bardzo zajmuje Akademię Sprawiedliwych otwiera możliwości na rozwój interdyscyplinarnych projektów naukowych, w co będę chciał angażować naszych pracowników naukowych.

Takie inicjatywy są świadectwem zaangażowania uczelni w ważne kwestie społeczne i historyczne. Jest to też niezwykle istotne otwarcie na dialog. Patron naszej Uczelni Jan Paweł II, nazywany był człowiekiem dialogu. Dla niego bardzo ważna była relacja do drugiego człowieka. On o tym nie tylko pisał i mówił, ale nade wszystko realizował to w codziennym życiu. Jego odniesienie do duchownych i świeckich, bez względu na narodowość, pochodzenie czy wyznanie było wręcz modelowe, zawsze nacechowane szacunkiem do drugiego człowieka. Takiego dialogu poszukujemy wspólnie, dialogu, w którym strony słuchają się nawzajem, starają się poznać i zrozumieć. Tylko wtedy taki dialog może być owocny.

Powstanie Pracowni Naukowej – Akademia Sprawiedliwych jako części Ekspozycji Stałej Muzeum Polaków Ratujących Żydów stworzy nowe możliwości dydaktyczne i szkoleniowe. Studenci i pracownicy naukowi będą mogli korzystać z nowoczesnej infrastruktury badawczej oraz uczestniczyć w programach edukacyjnych organizowanych w Markowej. Współpraca z Muzeum Polaków Ratujących Żydów umożliwi tworzenie wspólnych projektów, wystaw i programów edukacyjnych, co może prowadzić do wzbogacenia oferty edukacyjnej uczelni.

Ponadto, Polskie Towarzystwo Naukowe Akademia Sprawiedliwych nawiązując do tradycji dziewiętnastowiecznych towarzystw naukowych, może stać się platformą do nawiązywania kontaktów z zagranicznymi instytucjami naukowymi i kulturalnymi, co w perspektywie może prowadzić do realizacji międzynarodowych projektów badawczych. Myślimy więc szeroko, w wielką radością, że jesteśmy w to dzieło zaangażowani i z nadzieją na wspaniałe owoce naszych wspólnych naukowo-edukacyjnych działań”.

Oficjalne rozpoczęcie działalności Towarzystwa uświetnił wykład inauguracyjny zatytułowany „Pod jednym niebem – Polacy i Żydzi przed zagładą”, wygłoszony przez prof. dr. hab. Tomasza Gąsowskiego, przewodniczącego Akademii. Podczas inauguracji działalności Towarzystwa odbył się spektakl Oratorium „Pieśń nad Pieśniami” prezentowany podczas „Nocy w Muzeum Ulmów”. Utwór oparty na interpretacji literackiej Romana Brandstaettera został stworzony przez Roberta Pożarskiego i doskonale oddaje przesłanie ideowe Akademii Sprawiedliwych.

Akademia Sprawiedliwych czerpie swoje zaplecze i tradycje naukowe również z działań Fundacji Pro Publico Bono oraz Akademii Oświęcimskiej. Pierwsze spotkanie pod patronatem Akademii zbiegło się z obchodami „Narodowego Dnia Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką” w 2022 roku. Akademia kontynuuje swoją działalność, organizując konferencje, wykłady i debaty oraz zacieśniając współpracę z Uniwersytetem Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Towarzystwo zostało oficjalnie powołane w połowie 2023 roku. Jego działalność opiera się na trzech filarach: założeniach Karty Solidarności, dziedzictwie Polskiej Akademii Umiejętności oraz ofierze życia Rodziny Ulmów. Akademia Sprawiedliwych wspiera badania naukowe, analizując realia niemieckiej okupacji i promując wartości związane z prawami człowieka. Towarzystwo ma na celu podejmowanie dyskusji naukowych i publicznych dotyczących tych zagadnień.