W dniach 21–22 stycznia 2025 roku, w ramach trwającego od 10 grudnia 2024 roku Sympozjum Praw Człowieka Akademii Sprawiedliwych odbyło się seminarium naukowe „Akademia Sprawiedliwych”, mające na celu podjęcie refleksji na temat realizowanego w minionym roku przedsięwzięcia kulturotwórczego „Nieszpory Markowskie”. Seminarium zrealizowane zostało w ramach współpracy Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie oraz Polskiego Towarzystwa Naukowego – Akademia Sprawiedliwych.

Podczas dwóch dni seminaryjnych wykładów i dyskusji podjęta została interdyscyplinarna refleksja naukowa wokół tematu „Psalm nieszporny w polskiej pobożności ludowej” [PROGRAM]. Swoje referaty przedstawili liturgiści: ks. prof. Czesław Krakowiak (Katolicki Uniwersytet Lubelski), ks. prof. Daniel Brzeziński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Papieski Instytut Liturgiczny Świętego Anzelma w Rzymie), ks. dr Stanisław Mieszczak (Akademia Muzyczna im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie); językoznawcy: prof. Anna Tyrpa (Polska Akademia Nauk), prof. Kazimierz Ożóg (Uniwersytet Rzeszowski), prof. Kazimierz Sikora (Uniwersytet Jagielloński) oraz etycy: prof. Piotr Domeracki (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) i dr Andrzej Kubanowski (Naukowe Towarzystwo Tomistyczne). Ponadto, podczas sympozjum wystąpili: Anna Szafranowska (Suwalski Ośrodek Kultury), Jan Kiernicki (Fundacja św. Benedykta) oraz dr Michał Mikołajczak (Muzeum Polaków Ratujących Żydów), którzy zaprezentowali historię „Nieszporów Markowskich” jako oryginalnego przedsięwzięcia kulturotwórczego, dzieląc się zarówno doświadczeniami i opiniami z perspektywy ich uczestników, jak i doświadczeniami z innych podobnych przedsięwzięć kulturotwórczych (działalność Fundacji św. Benedykta). Częścią seminarium była wizyta studialna w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli, podczas której Justyna Matwijewicz, etnograf i adiunkt muzealny, zaprezentowała uczestnikom seminarium część wystawy stałej Muzeum poświęconej obrzędowości związanej ze świętami Bożego Narodzenia (kolędowanie, szopki krakowskie) oraz z krakowskimi tradycjami wielkanocnymi („Emaus” na krakowskim Salwatorze).

Prelegenci wraz z zaproszonymi gośćmi (naukowcami, muzealnikami, animatorami kultury społecznej) podjęli próbę zrozumienia fenomenu dawnego nabożeństwa, które – jak wykazały to „Nieszpory Markowskie” – fascynuje i przyciąga osoby z różnych regionów Polski i z rozmaitych środowisk. To niezwykłe i wielowymiarowe doświadczenie – zarówno pracy twórczej, jak i przeżycia religijnego – wyzwoliło potrzebę dyskusji na temat fenomenu psalmu oraz pobożności ludowej w kontekście niematerialnego dziedzictwa kulturowego Kościoła w Polsce. Analizowano zainicjowane w Markowej przedsięwzięcie, jako oryginalne działanie wspólnototwórcze i rozważano zawarte w nieszpornych psalmach treści stanowiące pomnik kultury języka polskiego, skarbiec treści teologicznych oraz praktycznych wskazań moralnych.

Krakowskie spotkania seminaryjne Akademii Sprawiedliwych (odbywały się w Domu Jana Długosza, w historycznej siedzibie Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie i w siedzibie Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli na krakowskim Kazimierzu) były nie tylko podsumowaniem pewnego etapu prac programowych Muzeum Polaków Ratujących Żydów, ale stanowiły również punkt wyjścia do studiów nad psalmami i płynącą z nich mądrością etyczną. Ciąg dalszy podjętej pracy naukowo-badawczej, jak również wynikających z niej działań edukacyjnych będzie kontynuowany w ramach tworzonego w Muzeum Polaków Ratujących Żydów programu pt. „Szkoła Etyki Muzeum Ulmów”.

Tekst Michał Mikołajczak
Fot. Andrzej Głuc