Wykład otwarty „Dialog Kościoła z judaizmem” wygłoszony przez ks. kard. Grzegorza Rysia zorganizowany został w ramach programu Akademia Sprawiedliwych, tworzonego wspólnie przez Muzeum Polaków Ratujących Żydów i Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, we współpracy z powołanym pod patronatem obydwu instytucji Polskim Towarzystwem Naukowym – Akademia Sprawiedliwych. Wydarzenie, połączone z dyskusją moderowaną przez ks. prof. Łukasza Kamykowskiego, odbyło się 26 kwietnia br. w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie.

Witając przybyłych, Waldemar Rataj, dyrektor Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, przybliżył ideę powołania i cele Towarzystwa Naukowego Akademia Sprawiedliwych. Głównie akcentował działalność Akademii na rzecz rozwoju nauki o prawach człowieka i w ich kontekście odkrywanie polskiej szkoły oraz odnawianie ich klasycznej definicji.
Przypomniana została postać kard. Franciszka Macharskiego, który w 1992 r., w porozumieniu z europejskimi biskupami i przedstawicielami organizacji żydowskich, powołał Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu. Rektor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie ks. prof. Robert Tyrała podkreślił, że kard. Macharski „nieustannie nas prowadził w linii działań dla dobra człowieka”. Podziękował kardynałowi za przybycie i podjęcie tematu DIALOGU w ramach projektu Akademii Sprawiedliwych. Nadmienić należy, że kard. Grzegorz Ryś, prócz tego, że zasiada w Radzie ds. Ekumenizmu, jest także przewodniczącym Rady ds. Dialogu Religijnego (od 2022 r.) i przewodniczącym Komitetu ds. Dialogu z Judaizmem (od 2022 r.). Rektor UPJPII przypomniał, że Uniwersytet Papieski w swoim zawołaniu, nadanym mu przez Jana Pawła II jako twórcy Papieskiej Akademii Teologicznej, ma słowa: „Idźcie i nauczajcie”. „Postrzegamy to jako idźcie i nauczajcie do każdego i z każdym rozmawiajcie, i każdego nauczajcie, i każdego, przede wszystkim, słuchajcie” – mówił.

Kard. Grzegorz Ryś na wstępie swojego wykładu powiedział, że 60 lat po Soborze Watykańskim II, podczas którego powstała m.in. deklaracja „Nostra aetate” (o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich), wciąż jest kłopot z inicjacją tej reformy. Po wtóre, jeśli mowa o dialogu między Kościołem a Żydami, pojawił się trudny kontekst z uwagi na wojnę w strefie Gazy, o co wielu dziś pyta kardynała, o stosunek do tej wojny. Kardynał przywołał dokument Dykasterii Nauki Wiary „Dignitas infinita”, zawierający papieskie magisterium ostatniej dekady. Mowa w nim o nieskończonej godności człowieka, którą naruszają w pierwszym rzędzie – ubóstwo i wojna. Kardynał zachęcał do lektury tego dokumentu. Zapisano w nim, że wojna jest zawsze porażką ludzkości; wszystkie wojny są sprzeczne z ludzką godnością; wojna nie rozwiązuje problemów, lecz je pogłębia; aby budować pokój trzeba wyjść z logiki legitymizacji wojny, a dokąd będziemy się o to spierać, dotąd nie będziemy budować pokoju. I ostatnia teza – wojna w imię religii staje się wojną przeciw religii. „I to nie jest takie proste i oczywiste myślenie – mówił kardynał – by w Kościele w sposób radykalny nauczać i myśleć o pokoju. W Kościele nie można jednak patrzeć na rzeczywistość przez pryzmat polityki, ale trzeba sięgać głębiej” – mówił.

Podejmując temat relacji Kościoła do judaizmu kardynał przytoczył najważniejsze tezy z programowego dokumentu papieża Franciszka, z listopada 2013 r., jakim jest adhortacja apostolska „Evangelia gaudium”, w której mowa o potrzebie budowania dobra wspólnego, czego metodą jest metoda dialogu. W „Evangelii” papież Franciszek ukazuje różne przestrzenie dialogu, a w tym dialogu z judaizmem. Kardynał zacytował sowa papieża: „Kościół, który dzieli z judaizmem ważną część pism świętych uważa naród Przymierza i jego wiarę za święty korzeń własnej tożsamości chrześcijańskiej. (…) To jest wiara Izraela, wiara narodu Przymierza. (…) Jako chrześcijanie nie możemy uważać judaizmu za obcą religię. Razem z Żydami wierzymy w jednego Boga działającego w historii i przyjmujemy wraz z nimi wspólne Słowo objawienia – stąd wezwanie Franciszka do wspólnej lektury Biblii” – dodał kardynał.

Zaakcentował też, że „przymierze Izraela z Bogiem nigdy nie zostało odwołane i Bóg nadal działa w narodzie wybranym, więc kolejny wniosek istotny jest taki, byśmy się otwierali na skarby mądrości i wartości judaizmu. A to otwarcie jest dla Kościoła wielką szansą dla wzbogacenia refleksji i życia”. Tu padł cytat, który stał się tematem spotkania w Międzynarodowym Centrum Kultury: „Bo dary łaski i przesłania Boże są nieodwołalne”. Tytuł pochodzi z Listu do Rzymian (11, 29), pojawia się już w „Nostra aetate”, a w pełni wybrzmiewa w Konstytucji dogmatycznej o Kościele „Lumen gentium” (KK 16).

Przypomniał zachętę papieża Franciszka do dialogu, do przyjaźni, do wspólnego zaangażowania społecznego. „Tak wiele nas łączy, tym większy, jak pisze papież, szczery i pełen goryczy żal z powodu wszelkich aktów antysemityzmu, w których uczestniczą, albo uczestniczyli chrześcijanie” – przytaczał dalej kardynał słowa papieża. A mówiąc o tym, co łączy obie religie, i gdzie szukać punktów stycznych, na przykładzie dzieł Naczelnego Rabina Wielkiej Brytanii, zmarłego w 2020 r. Jonathana Sacksa, angażującego się w dialog z innymi religiami, powiedział: „Po lekturze jego książek możesz być lepszym chrześcijaninem”. Kardynał mówił: „Historiozoficznie mamy tych samych rodziców (…) i dialog między chrześcijanami a Żydami to nie jest dialog obcych ludzi, to jest dialog w rodzinie”. Jan Paweł II określał Żydów jako „starszych braci w wierze”, Benedykt XVI nazywał wyznawców judaizmu „ojcami w wierze”.

Gdy mowa była o zagładzie Żydów kardynał mówił: „Zagłada nie zrodziła się z chrześcijańskiego antysemityzmu, ale bez niego by się nie dokonała. Gdyby nie miała kilkunastu wieków antysemityzmu, to zagłada by się nie dokonała. (…) Historia rodzeństwa na przestrzeni wieków była coraz trudniejsza, aż doszło do dramatu zagłady” – podkreślił przywołując biblijne bratobójstwo – Kaina i Abla. O historii Żydów w Polsce mówił na przykładzie Łodzi, która była trzecim miastem w świecie pod względem liczebności Żydów (po Nowym Jorku i Warszawie). Mieszkało tam 250 tys. Żydów. Obok siebie żyli Żydzi, Niemcy (luteranie), Rosjanie (ponieważ Łódź w czasach zaborów należała do zaboru rosyjskiego) i Polacy. „Współdziałali w wielu dziełach. Dość powiedzieć, że witraże do łódzkiej katedry budowali właśnie Żydzi. A potem przyszła wojenna zagłada. W Łodzi getto trwało najdłużej, zostało zlikwidowane jako ostatnie. Żydowskie synagogi w czasie wojny były przez Niemców zburzone. Komuniści w ich miejsce tworzyli parki. Obecnie gmina żydowska w Łodzi liczy 100 osób z rabinem” – podkreślał kardynał Ryś. Nie wszyscy do gminy muszą należeć, niemniej jest to zatrważający przykład skali zagłady.

Po wykładzie był czas na dyskusję prowadzoną przez ks. prof. Łukasza Kamykowskiego, którego określa się mianem teologa dialogu. Ks. prof. Kamykowski był prodziekanem Wydziału Teologicznego i prorektorem Papieskiej Akademii Teologicznej (obecnie Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie). Przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora Międzywydziałowego Instytutu Ekumenii i Dialogu UPJPII oraz kierownika Katedry Chrystologii Wydziału Teologicznego UPJPII. Do 2013 r. był konsultorem Rady Episkopatu Polski ds. Ekumenizmu, obecnie konsultor Rady KEP ds. Dialogu Religijnego. Wchodzi w skład Komitetu Episkopatu ds. Dialogu z Judaizmem, referent Duszpasterstwa Ekumenicznego.

Galeria